ਮੂਲ ਲੇਖਕ– ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਪੋਲ
ਅਨੁਵਾਦਕ ਡਾ. ਲਖਵੀਰ ਲੈਜ਼ੀਆ
07 ਅਗਸਤ, 1947
ਕੱਲ੍ਹ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਕਈ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ ਬਾਰੇ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਬਿਆਨ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮੁੰਬਈ ਦੇ ‘ਟਾਈਮਜ਼’ ਵਿਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਇਕ ਖ਼ਬਰ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ‘ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ’ ਵਿਚ ਵੀ ਪਹਿਲੇ ਪੰਨੇ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਕਲਕੱਤੇ ਦੇ ਸਟੇਟਸਮੈਨ ਅਖਬਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਛਪੀ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਆਫ਼ ਮਦਰਾਸ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
“ਜੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ ਵਿਚ ਚਰਖਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਝੰਡੇ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਨਹੀਂ ਟੇਕਾਂਗਾ”, ਅਜਿਹਾ ਰੋਸ ਭਰਿਆ ਬਿਆਨ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇ ਅਕਸ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ। ਫਿਲਹਾਲ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੀ ਹੈ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਵੇਰੇ ਲੋਕ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਚਰਚਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ‘ਮਿਲਾਪ’ ਸਵੇਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਹ ਉਥੇ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਖਬਾਰ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਸਭਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪੱਤਰ ‘ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ’ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਘਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫੀ ਕਲਾਕਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖਬਾਰ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਜਿਵੇਂ ਮਿਲਾਪ, ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ, ਪਾਰਸ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੇ ਸਿੰਧ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮ ਸੇਵਕ ਸੰਘ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਮ ਸਭਾ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰਤ ਵੇਰਵਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਰਸੰਘਚਲਕ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਖਬਾਰ ਡਾਨ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਭਾਸ਼ਣ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਹੈ
‘ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਸਭਾ’ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਬੈਠਕ ਅੱਜ ਯਾਨੀ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੇ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਵੰਡ ਹੁਣ ਨਿਸ਼ਚਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੰਡੀ ਸਮੇਤ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਿੰਧ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਨੈਸ਼ਨਲ ਗਾਰਡ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ‘ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ‘ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਸਭਾ’ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ‘ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਝੰਡੇ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ’। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਸਭਾ ਨੇ ਇਫਤਿਖਾਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ‘ਮੈਮਡਨ’ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਨੇਤਾ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਵਧਾਈ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਵਾਜਾ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਧਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੂਰਬੀ ਬੰਗਾਲ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਅਸੈਂਬਲੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਨੇਤਾ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤਾਂ ਹੁਣ ਬਣ ਕੇ ਹੀ ਰਹੇਗਾ, ਬਲਕਿ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ … ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਉਥੇ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੈ….
ਹੈਦਰਾਬਾਦ …. ਸਿੰਧ
ਰਾਤ ਨੂੰ ਹਲਕੀ ਬਾਰਸ਼ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਗਰਮੀ ਥੋੜੀ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਜਲਦੀ ਜਾਗ ਪਏ ਹਨ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਭਾਤ ਸ਼ਾਖਾ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਥੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਮੈਦਾਨ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਛੇ ਗਣ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਵਾਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਸੀ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਪਰਾਈ ਬਣਨ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਅਗਿਆਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਜਾਣਾ ਪਏਗਾ।
ਸ਼ਾਖਾ ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਕ ਸੰਖੇਪ ਗੈਰ ਰਸਮੀ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਵਾਲੰਟੀਅਰਾਂ ਲਈ ਕੁਝ ਹਲਕਾ ਖਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ, ਇਸ ਤਣਾਅ ਵਾਲੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਖੇਤ ਤੇ ਸਜੱਗ ਕਰਨ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ।
ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਸੂਬੇ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭਾਰਤ ਲਿਜਾਣ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਯੋਜਨਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਸ ਸਾਰੇ ਅਭਿਆਸ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿੱਥੇ ਉਜਾੜੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਸਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਵਸਾਉਣੀਆਂ ਹਨ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਦਿਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਨਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੈ।
ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਸੂਬੇ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਉਥੇ ਵਸਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਗੁੰਡਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਭੈ ਹੋ ਕੇ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ …! ਹੁਣ, ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਦਿਆਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭਾਰਤ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸਬਰ, ਦਲੇਰੀ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰੇ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ. ਪਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮ ਸੇਵਕ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਚੁਣੌਤੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ।
ਸਵੇਰ ਦਾ ਖਾਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਵੇਰੇ ਨੌਂ ਵਜੇ ਕਰਾਚੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਵਿਦਾਈ ਦਿੰਦੇ ਸਮੇਂ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਦਰ ਭਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਫਿਰ ਕਦੋਂ ਮਿਲਣਗੇ? ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੰਧ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੀ ਆਖਰੀ ਫੇਰੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਂ ਰੁਕ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਸਾਰਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਭਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਵਾਪਸੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਕਾਫਲਾ, ਆਬਾਜੀ ਥੱਪੇ, ਰਾਜਪਾਲ ਜੀ, ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਲ, ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਕਰਾਚੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਚਲਿਆ ਗਿਆ।
ਮਾਸਕੋ
ਇਸ ਸਮੇਂ ਰੂਸ ਦੇ ਮਾਸਕੋ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰੇ ਛੇ ਵਜੇ ਸਨ … ਤਤਕਾਲੀਨ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰਾਜਦੂਤ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਵਿਜੇਲਕਸ਼ਮੀ ਪੰਡਿਤ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਮਾਸਕੋ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ‘ਤੇ ਉਤਰਿਆ। ਮਾਸਕੋ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਲਈ ਅਗਸਤ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਵਿਜਯਲਕਸ਼ਮੀ ਪੰਡਿਤ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਠੰਡਕ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਅਸ਼ੋਕ ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ‘ਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਲਈ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਪਹਿਲੀ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਚ ਮਨ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹੀ ਵਿਜੇਲਕਸ਼ਮੀ ਪੰਡਤ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਮੁਸਕਰਾਈ।
ਸੰਤਾਲੀ ਸਾਲ ਦੀ ਵਿਜਯਲਕਸ਼ਮੀ, ਭਾਵੇਂ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਭੈਣ ਸੀ, ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਇਕੋ ਇਕ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤਣੀ ਪਏਗੀ। ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਤਿੱਖੀ ਅਕਲ ਦੀ ਮਾਲਕਦ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਜਯਲਕਸ਼ਮੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨਾਲੋਂ ਲਗਭਗ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲ ਛੋਟੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ 21 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ, ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਉਸ ਨੇ ਕਾਠੀਆਵਾਰ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਕੀਲ ਰਣਜੀਤ ਪੰਡਿਤ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ।
ਇਸ ਲਈ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਰਫ਼ੋਂ ਰੂਸ ਦਾ ਰਾਜਦੂਤ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਸਮੇਂ, ਸਿਰਫ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਭੈਣ ਹੀ ਇਕੋ ਇਕ ਯੋਗਤਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਸੀ। ਰੂਸੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਦੂਤ ਯਾਨੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਭੈਣ ਦਾ ਨਿੱਘ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ। ਰੂਸ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਬਹੁਤ ਖੂਬਸੂਰਤ ਸੀ …
ਦੁਪਹਿਰ 1 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਵਾਇਸਰਾਇ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਡਕੋਟਾ ਜਹਾਜ਼ ਕਾਇਦਾ-ਆਜ਼ਮ ਜਿੰਨਾਹ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਮੌਰੀਪੁਰ ਏਅਰਪੋਰਟ ‘ਤੇ ਉਤਰਿਆ। ਜਿਨਾਹ, ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਫਾਤਿਮਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਸਾਥੀ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚੋ ਉਤਰੇ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ‘ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ’ ਦੀ ਇਸ ਪਹਿਲੀ ਫੇਰੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਖਾਸ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਹੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਕਰ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ‘ਤੇ ਜਿਨਾਹ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਲਈ ਆਏ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਜਿਨਾਹ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਜਿਹੇ ਕੁਝ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਜੋਸ਼ ਲਗਭਗ ਨਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ।
ਕਾਇਦਾ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਜਿਨਾਹ ਲਈ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਸ਼, ਭਾਵ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਆਉਣਾ ਬਹੁਤ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਸੀ।
ਮੁੰਬਈ ….
ਆਸਮਾਨ ‘ਚ ਬੱਦਲਵਾਈ ਹੈ। ਮੀਂਹ ਕਾਰਨ ਵਾਤਾਵਰਣ ਖੁਸ਼ਨੁਮਾ ਹੈ। ਬੋਰੀਬੰਦਰ ਵਿਚ ਮੁੰਬਈ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸਮਾਰੋਹ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੋ ਬੈਸਟ ਦੀਆਂ ਬੱਸਾਂ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ ਛੋਟਾ ਪੰਡਾਲ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
‘ਬੰਬੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਸਪਲਾਈ ਐਂਡ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ’ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ, 14 ਤੋਂ ਮੁੰਬਈ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਕੰਪਨੀ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇਕ ਹਫਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁੰਬਈ ਮਹਾਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਰੋਹ ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਹੈ। ‘ਬੈਸਟ’ ਕੋਲ ਕੁੱਲ 275 ਬੱਸਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਬੱਸਾਂ 7 ਅਗਸਤ 1947 ਤੋਂ ਮੁੰਬਈ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਅਧੀਨ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਅਧਿਆਇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ….
ਵਾਰੰਗਲ ….
ਕਾਕਤੀਆ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ। ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਖੰਭਿਆਂ ਵਾਲੇ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਨਿਜ਼ਾਮਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜਗ੍ਹਾ। ਸਵੇਰ ਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਵਜੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਅਗਸਤ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ, ਸੂਰਜ ਅੱਗ ਲਗਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤਕ ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਹਵਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਲ ਰਹੀ। ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਣ ਰਹਿਤ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹਨ। ਵਾਰੰਗਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਚੌਰਾਹੇ ‘ਤੇ ਲਗਭਗ ਸਨਾਟਾ ਛਾਇਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਇਸ ਚੌਰਾਹੇ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਚਾਰ ਮਾਰਗਾਂ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਸਵਾ ਸੌ ਵਰਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਚੌਰਾਹੇ ‘ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। “ਨਿਜ਼ਾਮਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਸਟੇਟ ਵਿਚ ਮਿਲਾਓ”… ਅਜਿਹੇ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਜ਼ੋਰ ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਕਾਂਗਰਸੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੀ ਇਸ ਭੀੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੋਲਿਪਾਕਾ ਕਿਸ਼ਨ ਰਾਓ ਗਾਰੂ ਸਨ।
ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਾਜ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਭੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸਟੇਟ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮਤੀਰਥ ਨੇ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਕਾਚੀਗੁਡਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨਾਲ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ, ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਅਜੇ ਵੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਰਜ਼ਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ…!
ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ‘ਆਨੰਦ ਬਾਜ਼ਾਰ ਪੱਤਰਿਕਾ’, ‘ਦੈਨਿਕ ਬਾਸੂਮਤੀ’, ‘ਸਟੇਟਸਮੈਨ’ ਜਿਹੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਨੇ ‘ਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਵੱਡੀ ਖ਼ਬਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਰਾਜਾਗੋਪਾਲਾਚਾਰੀ ਅਰਥਾਤ ਰਾਜਾ ਜੀ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਾਜਾ ਜੀ ਇਸ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਜਪਾਲ ਬਣਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ‘ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ’। ਰਾਜਾ ਜੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਪੂਰੇ ਮਦਰਾਸ ਪ੍ਰਾਂਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਸੂਬਾਈ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਰਾਰੀ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਰਾਜਾ ਜੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ‘ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ’ ਤੇ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਚਲਦਾ ਹੈ ‘ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।
ਆਪਣੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਸ਼ਰਦ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਭਟਕ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਇਕ ਬਿਆਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਸ਼ਰਦ ਬਾਬੂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, ‘ਰਾਜਗੋਪਾਲਾਚਾਰੀ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮਦਰਾਸ ਨੇ ਅਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਹ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਿਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਲਿਆ ਕੇ ਬਿਠਾਉਣਾ ਕਿਥੋਂ ਦੀ ਅਕਲ ਹੈ ..? ‘
ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ
ਇੱਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ‘ਚ ਸੈਨਿਕ ਆਪਣੀਆਂ ਵਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਅੰਦਰ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਸਾਫ਼ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਵਧੇਰੇ ਗੰਭੀਰ … ਵਧੇਰੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ … ਵਧੇਰੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ। ਇਹ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਦਾ ਦਫਤਰ ਹੈ। ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਪਿੱਤਲ ਦੀ ਪਲੇਟ ‘ਤੇ ਬੋਲਡ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ – ਸਰ ਕਲਾਉਡ ਜਾਨ ਅਚਿਨਲੈ। ਇਸ ਦਫ਼ਤਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ, ਮੇਜ਼ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਮੇਜ਼ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਯੂਨੀਅਨ ਜੈਕ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ।
ਸਰ ਅਚਿਨਲੈਕ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪੱਤਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ, ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਰੂਪ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਇਹ ਨੋਟਿਸ ਹੈ। ਇਸ ਪੱਤਰ ਵਿਚ ‘ਆਲ ਇੰਡੀਅਨ’ ਸ਼ਬਦ ‘ਤੇ ਸਰ ਅਚਿਨਲੈਕ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਰੁਕ ਜ਼ਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦੀ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਮੀ ਦੀ ਤਰਫ਼ੋਂ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ …? ਹਾਂ, ਨੋਟਸ਼ੀਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਅਚਿਨਲੈਕ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਫਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡੋ ..? ‘ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਸੈਨਾਨੀਆ’ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕਰੋ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੂੰ ਅਸਲ ਚੁਣੌਤੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ? ਨਹੀਂ, ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ। ਘੱਟੋ ਘੱਟ 15 ਅਗਸਤ ਤਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਤਕ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਾਂਗਾ। ‘
ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਟੈਨੋ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਚਿੱਠੀ ਦਾ ਹੌਲੀ ਪਰ ਸਖ਼ਤ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ – “ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਰਾਜਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਬਣੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਭਾਸ਼ ਬਾਬੂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਹਿਯੋਗੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਉਸ ‘ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਸੈਨਾ’ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿਪਾਹੀ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ 15 ਅਗਸਤ ਤਕ ਨਹੀਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਗੇ, ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਸੀ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਮਦਰਾਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਇਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਮਦਰਾਸ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਮੁਫਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। 15 ਅਤੇ 14 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਇਕ ਜਨਤਕ ਛੁੱਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ‘ਚ ਹੁਣ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਬਾਕੀ ਹੈ….
ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਚਾਰ ਵਜੇ ਹਨ। ਮਦਰਾਸ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਸਿਨੇਮਾ ਘਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਸਿਰਫ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕੇ.ਆਰ.ਸੀ.ਆਰ. ਰੈਡੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸੀਨੀਅਰ ਥੀਏਟਰ ਮਾਲਕ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ‘15 ਅਗਸਤ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਸਿਨੇਮਾ ਘਰਾਂ ‘ਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਨਹੀਂ ਚੱਲੇਗਾ। ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚਿੰਤਨ ਗਾਇਨ ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਜਾਇਆ ਜਾਏਗਾ।’ ‘ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਅਤੇ ਤਾੜੀਆਂ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕਰਾਚੀ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਸੁਚੇਤਾ ਕ੍ਰਿਪਾਲਾਨੀ ਇਕ ਸੌ ਦੇ ਕਰੀਬ ਸਵਾ ਸੋ ਸਿੰਧੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੰਧੀ ਔਰਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਬੰਗਲੇ ‘ਤੇ ਇਕੱਤਰ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਸੁਚੇਤਾ ਕ੍ਰਿਪਾਲਾਨੀ ਦਾ ਪਤੀ ਆਚਾਰੀਆ ਜੇ.ਬੀ. ਕ੍ਰਿਪਾਲਾਨੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੰਡ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਸਰਹੱਦੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਬਹੁਤ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਪਤੀ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਰੀ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਬਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੰਧੀ ਔਰਤਾਂ ਸੁਚੇਤਾ ਕ੍ਰਿਪਾਲਾਨੀ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕਿੰਨੀ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ। ਸਿੰਧੀ ਔਰਤਾਂ ‘ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਵਹਿਸ਼ੀ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਰਹੀ ਹੈ।
ਪਰ ਸੁਚੇਤਾ ਕ੍ਰਿਪਾਲਾਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ, “ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਨੋਆਖਲੀ ‘ਚ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹਾਂ, ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਗੁੰਡਾ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਬੁਰੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਵੇਖਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ …? ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਨਾ ਤਾਂ ਮੇਕਅਪ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਲਿਪਸਟਿਕ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਔਰਤਾਂ ਨੀਵੀਂ-ਗਰਦਨ ਵਾਲੇ ਬਲਾਊਜ਼, ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਸਾੜੀਆਂ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਗੁੰਡਿਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਕੋਈ ਗੁੰਡਾ ਤੁਹਾਡੇ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਭੈਣਾਂ ਦਾ ਆਦਰਸ਼,’ ਜੌਹਰ ‘ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ …!(ਇੰਡੀਅਨ ਡੇਲੀ ਮੇਲ – 6 ਅਗਸਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ। ਪਹਿਲਾ ਪੰਨਾ)
ਉਸ ਵੱਡੀ ਹਵੇਲੀ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ, ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਤੇ ਸੱਟਾ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਹਰ ਰੋਜ ਗਿਣਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਡਰੇ ਹੋਏ ਸਿੰਧੀ ਔਰਤਾਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕੀਆਂ ਕਿ ਸੁਚੇਤਾ ਕ੍ਰਿਪਾਲਾਨੀ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ’ ਤੇ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਹੈ … ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈਆ ਕਿ ਇਕ ‘ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ? ਅਜਿਹੇ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਕੀ ਅਸੀਂ ਭੜਕੀਲਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਕਰਾਂਗੀਆਂ ? ਕੀ ਘੱਟ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਬਲਾਉਜ਼ ਪਹਿਨੋਗੇ? ਅਤੇ ਕੀ ਮੁਸਲਿਮ ਗੁੰਡੇ ਸਿਰਫ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਤ ਹਨ? ਅਤੇ ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਕੀ ਸਾਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤ ਔਰਤਾਂ ਵਾਂਗ ਜੌਹਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ..? ‘
ਇਸ ਸਮੇਂ ਨਾ ਸਿਰਫ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਨੇਤਾ, ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਤੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹਨ …ਉਹੀ ਫੌਜੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ…ਦੂਜੀ ਮੰਜ਼ਲ ‘ਤੇ ਇਕ ਵੱਡਾ ਜਿਹਾ ਅਹਾਤਾ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ, ਗੋਰਖਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਮਿਲਟਰੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਦਫਤਰ ਹੈ। ‘ਗੋਰਖਾ ਰਾਈਫਲਜ਼’, ਬਹਾਦਰ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦਾ ਸਮੂਹ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਚਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਇਥੇ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਟੇਬਲ ਨੇੜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕ ਵੀ ਵੰਡੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਹੁਣ ਕੀ ਗੋਰਖਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਇਹ ਇਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ‘ਤੇ ਗੋਰਖਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੀ ਕੁਝ ਫੌਜ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕੁਝ ਗੋਰਖਾ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ ਬਰੂਨੇਈ ਭੇਜੇ ਗਏ ਸਨ। ਨੇਪਾਲ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ। ਪਰ ਇਕ ਵੀ ਗੋਰਖਾ ਸਿਪਾਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਗੋਰਖਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨੋਟਸ਼ੀਟ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਗੋਰਖਾ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀ ਬਟਾਲੀਅਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਾਂਗੇ।
ਲਖਨਊ …. ….
ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਦਫਤਰ ਹੈ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਘਣੀ ਮੁੱਛ ਦੇ ਮਾਲਕ ਗੋਵਿੰਦ ਵਲੱਭ ਪੰਤ, ਆਪਣੇ ਵਹਿਸ਼ੀ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਸਾਰ, ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਹਾਸੇ-ਮਖੌਲ ਦੀ ਚਰਚਾ ਆਮ ਵਾਂਗ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੈਲਾਸ਼ਨਾਥ ਕਾਟਜੂ, ਰਫ਼ੀ ਅਹਿਮਦ ਕਿਦਵਈ ਅਤੇ ਪੀ ਐਲ ਸ਼ਰਮਾ ਵਰਗੇ ਮੰਤਰੀ ਉਸ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਇਹ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਭੰਗ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਅਸਲ ਹਿੰਦੂ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪਛਾਣਨ ਲਈ ਬਦਲਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ‘ਗੈਜੇਸ’ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਨੂੰ ‘ਜੁਮਨਾ’ ਬਣਾਇਆ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਮਥੁਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਮੁਤਰਾ’ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਸਲ ਨਾਮ ਦੁਆਰਾ ਪਛਾਣੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠਲੀ ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਇੱਕ ਆਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਦਰਿਆਵਾਂ, ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਅਸਲ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਰੰਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਜਾਏ।
16, ਯੌਰਕ ਰੋਡ. ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਰਿਹਾਇਸ਼… ਭਾਵ ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕੇਂਦਰ ਹੁਣ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਛੇ ਵਜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਈ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜਦੂਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਸੀ ਸਦਭਾਵਨਾ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੈ, ਇਸੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਰਾਜਦੂਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਇੱਕ ਨਾਮ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਉਭਰਿਆ।
ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਯਾਗ ਤੋਂ ਹਨ। ਉਹ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਤੋਂ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਹ ‘ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ’ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਕ ਨਿਮਰ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਸਪੀਕਰ ਹਨ। ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਵਿਖੇ ਉੱਚ ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਇਹ ਸੱਤਰ-ਸਠ ਸਾਲਾ ਆਦਮੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਯੋਗਤਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤੀ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 11 ਅਗਸਤ ਨੂੰ, ਕਾਇਦਾਜ਼ਮ ਜਿਨਾਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਕਰਾਚੀ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਅਗਲੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਉਜਾੜ ਜਾਣ ਦਾ ਮੁੱਦਾ… ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਅੜਿੱਕਾ, ਦਬਦਬਾ ਅਤੇ ਗੜਬੜ ਵਾਲਾ ਸੁਭਾਅ… ਕਸ਼ਮੀਰ ਨਾਲ ਜੁੜਣ ਦੀਆਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਚਾਲਾਂ… ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਅਜਿਹਾ ਉਸ ਨੇ ਸਪਨੇ ਵਿਚ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ. 6 ਅਗਸਤ …
ਰਾਤ ਹਨੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀ ਰੇਲ ਯਾਤਰਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਬੈਠੇ, ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਅਕੜ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰਨਾ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਨਿਰੰਤਰ ਇਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਜਾ ਵਰਗਾ ਹੈ। ਪਰ ਟ੍ਰੇਨ ਵਿਚ ਵੀ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਪਠਨ-ਪਾਠਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਟ੍ਰੇਨ ਇਸ ਸਮੇਂ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਵੀ ਟਰੇਨ ਰੁਕਦੀ ਹੈ, ਕਾਂਗਰਸੀ ਵਰਕਰ ਅਤੇ ਲੋਕ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਇਕ ਹੀ ਸਵਾਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ- ‘ਬਾਪੂ, ਇਹ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ ਦੰਗੇ ਕਦੋਂ ਬੰਦ ਹੋਣਗੇ?’
ਏਧਰ ਪਿਆਰੇ ਬਾਪੂ ਰੇਲ ਵਿਚ ਬੇਚੈਨ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਾਹ ਦੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਕੈਂਪ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਸੁਣਿਆ ਉਹ ਬਹੁਤ ਭਿਆਨਕ ਹੈ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਇਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨ ਰਿਹਾ ਕਿ ‘ਕੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ, ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ, ਆਪਣੇ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਭੱਜ ਜਾਣ? ਫਿਰ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗਾ ਜੋ ਸਾਰੇ ਝੂਠੇ ਸਾਬਤ ਹੋਣਗੇ…. ’
ਕੱਲ੍ਹ ਸਵੇਰੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਪਟਨਾ ਵਿੱਚ ਉਤਰਨਗੇ। ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿੱਚ ਚੀਰ ਰਹੀ ਉਸਦੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਰੇਲ ਖਿੜਕੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਦੂਰੀ ਵੱਲ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਨ.
ਗੈਰ-ਸਿਹਤਮੰਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦੀ ਉਸਦੀ ਨਿਜੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ …!
test