• Skip to main content
  • Skip to secondary menu
  • Skip to primary sidebar
  • Skip to footer
  • Home
  • About Us
  • Our Authors
  • Contact Us

The Punjab Pulse

Centre for Socio-Cultural Studies

  • Areas of Study
    • Social & Cultural Studies
    • Religious Studies
    • Governance & Politics
    • National Perspectives
    • International Perspectives
    • Communism
  • Activities
    • Conferences & Seminars
    • Discussions
  • News
  • Resources
    • Books & Publications
    • Book Reviews
  • Icons of Punjab
  • Videos
  • Academics
  • Agriculture
  • General
You are here: Home / Science / ਭਾਰਤ ਦੀ ਚੰਨ ਵੱਲ ਅਗਲੀ ਪੁਲਾਂਘ: ਚੰਦਰਯਾਨ-3

ਭਾਰਤ ਦੀ ਚੰਨ ਵੱਲ ਅਗਲੀ ਪੁਲਾਂਘ: ਚੰਦਰਯਾਨ-3

July 1, 2023 By Guest Author

Share

ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ

ਅਕਤੂਬਰ 2008 ਨੂੰ ਚੰਦਰਯਾਨ-1 ਨੂੰ ਚੰਨ ਵੱਲ ਦਾਗ਼ ਕੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਚੰਨ ’ਤੇ ਆਪਣੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਵਾਈ| ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੀ ਚੰਨ ’ਤੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਾ ਭਾਰਤ ਪਹਿਲਾ ਮੁਲਕ ਬਣ ਗਿਆ| ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਮਿਸ਼ਨ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੰਨ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਣ ਵਾਲਾ ਔਰਬਿਟਰ ਅਤੇ ਐੱਮਆਈਪੀ (Moon Impact Probe) ਸੀ ਜਿਸ ’ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਝੰਡਾ ਛਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ| ਐੱਮਆਈਪੀ 14 ਨਵੰਬਰ 2008 ਨੂੰ ਚੰਨ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਨਾਲ ਟਕਰਾਈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਚੰਨ ’ਤੇ ਝੰਡਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਚੌਥਾ ਮੁਲਕ ਬਣ ਗਿਆ|
ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 22 ਜੁਲਾਈ 2019 ਨੂੰ ਇਸਰੋ ਨੇ ਚੰਦਰਯਾਨ-2 ਚੰਨ ਵੱਲ ਭੇਜਿਆ| ਇਹ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮਿਸ਼ਨ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਔਰਬਿਟਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੰਨ ’ਤੇ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਲੈਂਡਰ (Lander) ਅਤੇ ਇੱਕ ਰੋਵਰ (Rove)r ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ| ਅਫ਼ਸੋਸ, ਲੈਂਡਰ ਐਨ ਚੰਨ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਨੇੜੇ ਆ ਕੇ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਸਤ੍ਹਾ ’ਤੇ ਟਕਰਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਟੁੱਟ ਗਿਆ|
ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ 2023 ਵਿੱਚ ਇਸਰੋ ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਨਾਲ ਮੁੜ ਚੰਨ ’ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ| ਲਗਭਗ 4 ਟਨ ਭਾਰਾ ਇਹ ਉਪਗ੍ਰਹਿ 12 ਜੁਲਾਈ 2023 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਤਕੜੇ ਰਾਕੇਟ ਐੱਲਵੀਐੱਮ3 (LVM3) ਰਾਹੀਂ ਸ਼੍ਰੀਹਰੀਕੋਟਾ ਤੋਂ ਦਾਗ਼ਿਆ ਜਾਵੇਗਾ| ਡੇਢ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ 3.85 ਲੱਖ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਮੁਕਾ ਕੇ ਇਹ ਉਪਗ੍ਰਹਿ 23 ਅਗਸਤ 2023 ਨੂੰ ਚੰਨ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚੇਗਾ| ਚੰਦਰਯਾਨ-2 ਵਾਂਗ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਲੈਂਡਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰੋਵਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ| ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਚੰਦਰਯਾਨ-2 ਦੇ ਲੈਂਡਰ ਵਿਕਰਮ ਅਤੇ ਰੋਵਰ ਪ੍ਰਗਿਆਨ ਵਰਗਾ ਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਪਿਛਲੀ ਅਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਸਬਕ ਲੈ ਕੇ ਕੁਝ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ| ਲੈਂਡਰ ਅਤੇ ਰੋਵਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਬਦਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਵਿਕਰਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਿਆਨ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ|
ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਲੈਂਡਰ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਪੂਰਵਕ ਚੰਨ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ’ਤੇ ਉਤਾਰਨਾ ਅਤੇ ਰੋਵਰ ਦੀ ਚੰਨ ’ਤੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨੂੰ ਪਰਖਣਾ ਹੈ| ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਚੰਨ ’ਤੇ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰੀਖਣ ਵੀ ਕਰੇਗਾ| ਇਸ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਦੇ 3 ਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ ਪ੍ਰੋਪਲਸ਼ਨ ਮੌਡਿਊਲ (Propulsion Module), ਲੈਂਡਰ ਅਤੇ ਰੋਵਰ ਹਨ| ਪ੍ਰੋਪਲਸ਼ਨ ਮੌਡਿੳੂਲ ਵਿੱਚ 800N ਦਾ ਮੁੱਖ ਇੰਜਣ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਚੰਨ ਤੱਕ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਚੰਨ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਾਉਣਾ ਹੈ| ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਉੱਤੇ ਅੱਠ 58N ਛੋਟੇ ਇੰਜਣ ਵੀ ਲੱਗੇ ਹਨ ਜੋ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਪੰਧ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨਗੇ| ਲੈਂਡਰ ਅਤੇ ਰੋਵਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਚੰਨ ਤੱਕ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਚੰਨ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਅਲੱਗ ਹੋ ਕੇ ਸਤ੍ਹਾ ’ਤੇ ਉਤਰਨਗੇ|


ਦਾਗੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਰਾਕੇਟ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਧਰਤੀ ਦੁਆਲੇ ਹੀ 5 ਚੱਕਰ ਲਏਗਾ| ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਡਾਕਾਰ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਗੁਰੂਤਾ ਬਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਗਤੀ ਵਧਾਏਗਾ ਤਾਂ ਕਿ ਬਾਲਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕਰਨੀ ਪਵੇ| ਛੇਵੇਂ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਚੰਨ ਵੱਲ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਜਾਵੇਗਾ| ਚੰਨ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਅੰਡਾਕਾਰ ਪੰਧ ਵਿੱਚ ਚੱਕਰ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਪ੍ਰੋਪਲਸ਼ਨ ਮੌਡਿਊਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਗਤੀ ਘਟਾ ਕੇ 100×100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਗੋਲ ਪੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰੇਗਾ| ਫਿਰ ਉੱਤੋਂ 30 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ’ਤੇ ਆ ਕੇ ਇਹ ਲੈਂਡਰ, ਪ੍ਰੋਪਲਸ਼ਨ ਮੌਡਿਊਲ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਹੋ ਕੇ ਚੰਨ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ’ਤੇ ਉਤਰੇਗਾ| ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਚੰਦਰਯਾਨ-2 ਦੀ ਲੈਂਡਿੰਗ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 100 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸੇ ਵਾਂਗ ਚਟਾਨੀ ਬਣਤਰ  ਵਾਲੀ ਉੱਚੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ|
ਪ੍ਰੋਪਲਸ਼ਨ ਮੌਡਿਊਲ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਇੱਕ ਡੱਬੇ ਵਰਗੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਵੱਡਾ ਸੌਰ ਪੈਨਲ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਲੈਂਡਰ ਅਤੇ ਰੋਵਰ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ| ਇਸ ਦਾ ਭਾਰ 2148 ਕਿੱਲੋ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ 758W ਪਾਵਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ| ਲੈਂਡਰ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੀ ਡੱਬਾਨੁਮਾ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚੰਨ ’ਤੇ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਇਸ ਵਿੱਚ 4 ਇੰਜਣ ਲਾਏ ਗਏ ਹਨ| ਇਨ੍ਹਾਂ ਇੰਜਣਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ 1752 ਕਿੱਲੋ ਭਾਰਾ ਇਹ ਲੈਂਡਰ (ਇਸ ਵਿੱਚ 26 ਕਿੱਲੋ ਭਾਰ ਰੋਵਰ ਦਾ ਵੀ ਹੈ) ਚਾਰ ਲੱਤਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਲਗਭਗ 2 ਮੀਟਰ/ਸਕਿੰਟ ਦੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਚੰਨ ’ਤੇ ਉਤਰੇਗਾ| ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਤੀ, ਉਚਾਈ, ਪ੍ਰਵੇਗ, ਕੋਣ ਆਦਿ ਮਾਪਣ ਲਈ ਕਈ ਸੈਂਸਰ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੈਮਰੇ ਵੀ ਲਾਏ ਗਏ ਹਨ| ਪ੍ਰੋਪਲਸ਼ਨ ਮੌਡਿਊਲ ਅਤੇ ਲੈਂਡਰ ਦੇ ਇੰਜਣ ਬਾਲਣ ਲਈ ਐੱਮਐੱਮਐੱਚ (ਮੋਨੋ-ਮਿਥਾਈਲ ਹਾਈਡਰਾਜ਼ੀਨ) ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਲਈ ਅੈੱਮਓਐੱਨ3 (ਨਾਇਟ੍ਰੋਜਨ ਔਕਸਾਇਡ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ) ਵਰਤਦੇ ਹਨ| ਚੰਨ ’ਤੇ ਉਤਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੋਵਰ, ਲੈਂਡਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇਗਾ| ਇਹ ਸਾਰੀ ਸੂਚਨਾ ਲੈਂਡਰ ਨੂੰ ਭੇਜੇਗਾ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਆਈਡੀਐੱਸਐੱਨ ਨੂੰ ਭੇਜੇਗਾ| ਆਈਡੀਐੱਸਐੱਨ (Indian Deep Space Network) ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਐਂਟੀਨਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਅੰਤਰ-ਗ੍ਰਹਿ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਸੰਚਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ| ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ  ਚੰਨ ਦੁਆਲੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਚੰਦਰਯਾਨ-2 ਦੇ ਅੌਰਬਿਟਰ ਨੂੰ ਵੀ ਬੈਕਅਪ ਵਜੋਂ ਸਿਗਨਲ ਭੇਜਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ|  ਲੈਂਡਰ ਅਤੇ ਰੋਵਰ ਦੋਵੇਂ 1 ਚੰਨ ਦਿਨ (ਧਰਤੀ ਦੇ ਲਗਭਗ 14 ਦਿਨ) ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ| ਪ੍ਰੋਪਲਸ਼ਨ ਮੌਡਿਊਲ ਕਈ  ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਸ ਦਾ ਬਾਲਣ ਮੁੱਕ ਨਹੀਂ  ਜਾਂਦਾ, ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ|


ਵਿਗਿਆਨਕ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਪ੍ਰੋਪਲਸ਼ਨ ਮੌਡਿਊਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਪ (SHAPE: Spectro-Polarimetry of Habitable Planet Earth) ਨਾਮ ਦਾ ਉਪਕਰਨ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰੇਗਾ|
ਲੈਂਡਰ ਵਿੱਚ ਚੰਨ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਤਾਪ ਸਬੰਧੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ChaSTE (Chandra’s Surface Thermophysical Experiment) ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ| ਨਾਲ ਹੀ ਉਤਰਨ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਭੁਚਾਲ ਸਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਲਈ ਆਈਐੱਲਐੱਸਏ (ILSA-Lunar Seismic Activity) ਅਤੇ ਚੰਨ ’ਤੇ ਗੈਸ ਅਤੇ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਆਰਏਐੱਮਬੀਐੱਚਏ (RAMBHA-Radio Anatomy of Moon Bound Hypersensitive Ionosphere and Atmosphere) ਨਾਮ ਦੇ ਉਪਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ| ਨਾਸਾ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਲੇਜ਼ਰ ਉਪਕਰਨ (Passive Laser Retroreflector Array) ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਲੈਂਡਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ| ਰੋਵਰ ’ਤੇ ਚੰਨ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਉਪਕਰਨ ਏਪੀਐਕਸਐੱਸ (APXS-Alpha Particle X-ray Spectrometer) ਤੇ ਐੱਲਆਈਬੀਐੱਸ (LIBS-Laser Induced Breakdown Spectroscope) ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ|


ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਇਸਰੋ ਲਈ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰੇਗਾ, ਜੋ ਕਿ ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਇਨਸਾਨੀ ਮਿਸ਼ਨ ਗਗਨਯਾਨ, ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਘੋਖਣ ਲਈ ਅਦਿਤਯਾ-L1 ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਕਰ ਗ੍ਰਹਿ ਵੱਲ ਸ਼ੁਕਰਯਾਨ ਵਰਗੇ ਮਿਸ਼ਨ ਭੇਜਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਹੈ| ਚੰਦਰਯਾਨ-2 ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਨਿਢਾਲ ਹੋਏ ਇਸਰੋ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਲਈ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਟਾਨਿਕ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇਗੀ| ਸ਼ਾਇਦ ਇਸਰੋ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਹੈ| ਇਸੇ ਲਈ ਹੀ ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਸਰੋ ਸਿਰ ਤੋੜ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ| ਲੈਂਡਰ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਪਰਖਣ ਲਈ ਲੈਂਡਰ ਨੂੰ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਤੋਂ ਸੁੱਟ ਕੇ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਤਾਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ| ਇਸ ਦੀਆਂ ਲੈਂਡਿੰਗ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪ੍ਰੀਖਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪਿਆ| ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਰੋ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ 300 ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾ ਮਾਹਰਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਪੂਰੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਵਾਈ।  ਉਮੀਦ ਹੈ, ਮਿਸ਼ਨ ’ਚ ਲੱਗੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ, ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸਟਾਫ਼ ਦੀ  ਮਿਹਨਤ ਰੰਗ ਲਿਆਏਗੀ ਅਤੇ ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਫਲਤਾ ਹੋ ਨਿੱਬੜੇਗਾ|

*ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਸਰੋ, ਤਿਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ|
ਸੰਪਰਕ: 99957-65095

ਆਭਾਰ : https://www.punjabitribuneonline.com/news/comments/indias-next-step-towards-the-moon-chandrayaan-3/

 


Share
test

Filed Under: Science

Primary Sidebar

News

Asian Games 2023 ’ਚ ਤਗਮੇ ਦੀ ਬਰਸਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ

September 25, 2023 By News Bureau

पंजाब राज्यपाल ने पूछा- 50 हजार करोड़ का कर्ज लिया, कहां खर्च किया

September 25, 2023 By News Bureau

पंजाब: नशे की ओवरडोज से तीन साल में 266 की मौत

September 25, 2023 By News Bureau

पंजाब में कबड्डी खिलाड़ी की हत्या

September 25, 2023 By News Bureau

IND vs AUS: भारत ने सीरीज पर जमाया कब्जा

September 25, 2023 By News Bureau

Areas of Study

  • Governance & Politics
  • International Perspectives
  • National Perspectives
  • Social & Cultural Studies
  • Religious Studies

Featured Article

ज्ञानवापी का समाधान, अपने स्वार्थ के लिए बहकाने वाले नेताओं से सावधान रहे मुस्लिम समाज

August 4, 2023 By Guest Author

किसी के लिए भी समझना कठिन है कि मुस्लिम पक्ष इसके समर्थन में क्यों नहीं कि ज्ञानवापी परिसर का सर्वे पुरातत्व सर्वेक्षण विभाग करे? इलाहाबाद हाई कोर्ट ने इस मामले में अपना निर्णय सुरक्षित कर लिया है लेकिन समय की मांग है कि निर्णय जल्द सामने आए। वाराणसी में जिसे ज्ञानवापी मस्जिद कहा जा रहा […]

Academics

ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਪਰਵਾਸ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ’ਤੇ ਅਸਰ

ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੱਖ ਵਿਚਾਰੇ ਜਾਣ। ਸਾਡੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਵਿਚ ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੈਵਿਕ ਤੌਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਦੂਜੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਨ ਬਗੈਰ […]

अब साल में दो बार होंगी बोर्ड परीक्षाएं, स्कूली शिक्षा-परीक्षा को लेकर अहम घोषणा

शिक्षा मंत्रालय लगातार शिक्षा के क्षेत्र में बदलाव कर रहा है। केंद्रीय शिक्षा मंत्रालय ने आज स्कूली शिक्षा-परीक्षा को लेकर एक अहम घोषणा की है। यह घोषणा राष्ट्रीय शिक्षा नीति 2020 के प्रावधानों के क्रियान्वयन में की गयी है। जिसके मुताबिक अब बोर्ड परीक्षाएं साल में दो बार आयोजित की जाएंगी. इसमें छात्रों के पास […]

एक देश-एक पाठ्यक्रम आवश्यक

पाठ्यक्रम एवं पाठ्यपुस्तकों में परिवर्तन के पश्चात केंद्र एवं राज्य सरकारों द्वारा ऐसी व्यवस्था सुनिश्चित की जानी चाहिए कि सभी बोर्ड के विद्यार्थी यही पुस्तकें पढ़ें ताकि भिन्न-भिन्न बोर्ड द्वारा दी जाने वाली शिक्षा में व्याप्त अंतर एवं भेदभाव को दूर किया जा सके। राष्ट्रीय शिक्षा नीति की मूल भावना संपूर्ण देश में एक शिक्षा […]

Twitter Feed

Twitter feed is not available at the moment.

EMAIL NEWSLETTER

Signup to receive regular updates and to hear what's going on with us.

  • Email
  • Facebook
  • Phone
  • Twitter
  • YouTube

TAGS

Academics Activities Agriculture Areas of Study Art and Culture Book Reviews Books & Publications Communism Conferences & Seminars Discussions General Governance & Politics Icons of Punjab International Perspectives Media National Perspectives News Religious Studies Resources Science Social & Cultural Studies Stories & Articles Technology Uncategorized Videos

Footer

About Us

The Punjab Pulse is an independent, non-partisan think tank engaged in research and in-depth study of all aspects the impact the state of Punjab and Punjabis at large. It strives to provide a platform for a wide ranging dialogue that promotes the interest of the state and its peoples.

Read more

Follow Us

  • Email
  • Facebook
  • Phone
  • Twitter
  • YouTube

Copyright © 2023 · The Punjab Pulse

Developed by Web Apps Interactive