ਜੈਬੰਸ ਸਿੰਘ
6 ਪੋਹ, ਜੋ ਕਿ 21 ਦਸੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ (ਸ਼ਹਾਦਤ) ਹਫ਼ਤੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦੌਰਾਨ, ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜਿਹਦੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮਿਸਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਦੁਖਦਾਈ ਹਫ਼ਤਾ ਵੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਉਣ ਲਈ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਕਾਲ ਕ੍ਰਮ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:
੬ਪੋਹ ਬਿਕਰਮੀ
6 ਪੋਹ, ਬਿਕਰਮੀ 1761, ਜੋ ਕਿ 21 ਦਸੰਬਰ 1704 ਈ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਿਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਸਮੇਤ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀਂ ਰਾਜਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਹੁੰ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਵਾਅਦੇ ‘ਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡ ਗਏ। ਇਹ ਸਹੁੰਆਂ ਤੁਰੰਤ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਟਿੱਬੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਅਤੇ ਰਾਜ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਵੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ। ਫ਼ੌਜਾਂ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈਆਂ। ਸ਼ਾਹੀ ਟਿੱਬੀ, ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਅਤੇ ਮਲਕ ਪੁਰ ਰੰਘੜਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਸਮੇਤ ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ ਪਹੁੰਚ ਗਏ, ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ, ਪਰ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਗਏ। ਭਾਈ ਊਦੇ ਸਿੰਘ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ, ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ, ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੇਵਕ ਗੰਗੂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਰਸਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੁੰਮਾ ਮਾਸ਼ਕੀ ਦੀ ਝੌਂਪੜੀ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ ਸਨ। ਗੰਗੂ ‘ਮੋਹਰਾਂ’ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਕੋਲ ਮਾਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ਼ ਕਰਵਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ।
ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਹਰਿਦੁਆਰ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ।
7 ਪੋਹ ਬਿਕ੍ਰਮੀ
7 ਪੋਹ ਬਿਕਰਮੀ ਨੂੰ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡਿਆ, ਭਾਈ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਜੋ ਗੰਭੀਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ।
੮ਪੋਹ ਬਿਕਰਮੀ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਹੋਰ ਨਿਡਰ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਜੀ ਦੇ ਕੱਚੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਟਿਕਾਣੇ ਦਾ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇਂ ਆ ਗਏ ਸਨ।
ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ, ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਮੁਗ਼ਲ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਡਰ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦਿਆ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਝਿਜਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸਮਾਈਲ ਖਾਨ, ਜਹਾਨ ਖਾਨ, ਫੌਲਾਦ ਖਾਨ ਵਰਗੇ ਕਈ ਜਰਨੈਲ ਸਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਹਮਲਾ ਸਿਰੇ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਿਆ, ਉਹ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਆ ਗਏ।
ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲੜਾਈ
ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸੇ ਨੇ 21 ਦਸੰਬਰ ਤੋਂ 23 ਦਸੰਬਰ, 1704 ਤੱਕ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਚਾਲੀ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਸਮੇਤ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਕੱਚੀ ਗੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ। ਪੈਦਲ, ਘੋੜਸਵਾਰ ਅਤੇ ਤੋਪਖ਼ਾਨੇ ਵਾਲੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਫ਼ੌਜ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ।
ਲੜਾਈ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ 11 ਨਵੰਬਰ 1675 ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਇਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ, ਆਪਣੇ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਆਗੂ ਬਣਨ ‘ਤੇ, ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਾਕਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਸਨ, ਜੋ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਬੁਰਾਈ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜੇਗੀ। ਇਸੇ ਸੋਚ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 1699 ਈ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਸਾਜਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ, ਬੇਸਹਾਰਾ ਅਤੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਹਾੜੀ ਰਾਜੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਵਧਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਤੋਂ ਘਬਰਾ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।
ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਿੰਡ ਗਈਆਂ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ, ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਫੌਜ ਨਾਲ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਨ।
ਗੱਠਜੋੜ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਜਲਦੀ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀਆਂ ਜਿਸ ਦੀ ਉਹ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾਵਰ ਫ਼ੌਜਾਂ ‘ਤੇ ਤੋਪਖ਼ਾਨੇ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਰਸਦ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦਾ ਭਿਆਨਕ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ। ਸੱਤ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਬਣੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਗੱਠਜੋੜ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਸ ਪੜਾਅ ‘ਤੇ, ਸਮਰਾਟ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਸ਼ਰਤਾਂ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ, ਗੁਰੂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ; ਹੋਰ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਪਵਿੱਤਰ ਵਾਅਦਾ ਨਿਭਾਇਆ। ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤਾ ਚੁਣਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ।
ਦਸੰਬਰ (6 ਪੋਹ, ਬਿਕਰਮੀ) ਦੀ ਇੱਕ ਠੰਡੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਸਮੇਤ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਏ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਸਿਰਸਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੇ ਸਨ, ਸ਼ਾਹੀ ਟਿੱਬੀ ਨੇੜੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਤਿੰਨ ਧੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਗਏ ਜਿਵੇਂ ਉੱਪਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਟੁਕੜੀ ਨੇ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਦੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਮੁਗਲ ਸੈਨਾਪਤੀ, ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਪਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਗੜ੍ਹੀ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਡਰ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚ ਝਿਜਕ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ, ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਟਿਕਾਣੇ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲ ਕੇ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ‘ਤੇ ਤੀਰਾਂ ਦੀ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਕਰਕੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਮੋਰਚੇ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਛੋਟੀਆਂ ਟੁਕੜੀਆਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਜੋ ਦੁਸ਼ਮਣ ‘ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਨ ਲਈ ਨਿਕਲੀਆਂ ਤੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਲੜਾਈਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਭਾਰੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਛੋਟੀਆਂ ਟੁਕੜੀਆਂ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਫੈਲਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆਂ।
ਜਦੋਂ ਲੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰਹੀ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਜਥੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਭਾਈ ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇਸ ਜਥੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਪੰਜ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ। ਜਥਾ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਲੜਿਆ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਜੱਥਾ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਅੰਤ ਤੱਕ ਦੇਖਿਆ, ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ।
ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਜਥੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਬਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋ ਪਿਆਰੇ ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੂਹ ਨੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤੰਗ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕਈ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 35 ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੱਕ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਥੇ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
ਉਸ ਸਮੇਂ, ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਸਿਰਫ 11 ਸਿੰਘਾਂ ਤੱਕ ਘੱਟ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਥਿਰ ਸੀ। ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਵਿਚਲੀ ਉਲਝਣ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਹ ਉਹ ਪਲ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨਣਾਂ ਪਿਆ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਗੁਰਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਲਾ ਖਾਲੀ ਕਰਨ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ।
ਭਾਈ ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਖਰੀ ਲੜਾਈ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ। ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦੋ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ, ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਗੜ੍ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਗੜ੍ਹੀ ਛੱਡਣ ‘ਤੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਉੱਚੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸੰਖ ਵਜਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਰੁਕੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆ ਨੇ ਬਚਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਈ ਦਿਨ ਰੁਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਨਾ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ, ਬਾਬਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਕਿ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਹੀ, ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਭਾਈ ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਇਆ। ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਈ ਪਰ ਨੈਤਿਕ ਜਿੱਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹੋਈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸਹੀ ਤੇ ਗਲਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਲਈ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਲੜੇ।
ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਹੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਨੈਤਿਕ ਗਿਰਾਵਟ, ਕਾਇਰਤਾ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨੂੰ ਨੰਗਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਤੱਥ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਾਕਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਲਈ ਧੋਖੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਕਿਲੇ ਵਿਚ ਚਾਲੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਸਮਰਥਾ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਨਾਕਾਮਯਾਬੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਰਜਾ ਨੂੰ ਅਧੀਨਗੀ ਵਿਚ ਡਰਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੋ ਗਈ, ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਲੜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸਮੂਹ ਬਣ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਨਿਡਰ ਹੋ ਕੇ ਲੜਦੇ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪਹਿਨੇ ਸਨ ਜੋ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਸਨ। ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਣ।
ਇਸ ਲੜਾਈ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਫੌਜੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦੇਖੇ ਗਏ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤਸਾਮਰਾਜ (ਮੁਸਲਿਮ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ) ਦੇ ਅੰਤਮ ਪਤਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਈ।
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਦੀ 26 ਦਸੰਬਰ, 1704 ਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਕਤਲ (ਸ਼ਹੀਦ) ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਪਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਨੌਂ ਤੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੇ ਦੋ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਾਦੀ, ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ, ਕਿਲ੍ਹਾ ਛੱਡਣ ਵੇਲੇ ਮੁੱਖ ਦਲ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੰਗੂ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਖੇ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਖੇੜੀ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਸਰਹਿੰਦ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸੰਭਾਵਤ ਉਲੰਘਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ, ਇੱਕ ਹਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਜਾਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਡਰ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਜਵਾਨ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਵਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸਦੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਸਨ।
ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਿਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਵਰਤਾਅ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜੋ ਕਿ ਗਰਮੀਆਂ ਲਈ ਸੀ,ਪਰ ਇਹ ਸਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਰਾਤ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜੋ ਦੋ ਦਿਨ ਚੱਲਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ, ਸਾਹਬਿਜ਼ਾਦਿਆ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਬੇਅੰਤ ਦੌਲਤ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਨਾਲ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨਵਾਬ ਸ਼ੇਰ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਦੋ ਭਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼ੇਰ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਕੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਰੂਪ ਦਿਖਾਇਆ ਅਤੇ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ।
ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਆਪਣੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਕੱਦ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕ ਪਲ ਲਈ, ਉਹ ਸ਼ੇਰ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਸੁਣਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਦੀਵਾਨ ਸੁੱਚਾ ਨੰਦ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ, ਜੋ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਮਝਦਾ ਸੀ, ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਾਹਬਿਜ਼ਾਦਿਆ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਉਕਸਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਬੱਚੇ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਵਰਗੇ ਬਣ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸੀ
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘਿਣਾਉਣੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। 13 ਪੋਹ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਮਾਸੂਮ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਇੱਟ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਕਾਜ਼ੀ ਦੁਆਰਾ ਸਾਹਬਿਜ਼ਾਦਿਆ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ, ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹ ਰੁਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੰਧ ਟੁੱਟ ਗਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਨੇ ਜਲਾਦਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਨੌਜਵਾਨ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੇ ਗਲੇ ਵੱਢ ਦੇਣ। ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਾਦੀ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਨੇ ਵੀ ਅੰਤਿਮ ਸਾਹ ਲਿਆ।
ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦੋਵੇਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਵਿਤਕਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਡਟੇ, ਉਸ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਦਲੇਰੀ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨੇ ਸਿੱਖ/ਖਾਲਸਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਅਤਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉੱਠਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
ਭਾਰਤ ਹਰ ਸਾਲ 26 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੂੰ “ਵੀਰ ਬਾਲ ਦਿਵਸ” ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ, ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਿਆਨਕ ਜ਼ਿਆਦਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਗਾਥਾ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਸਮਾਗਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਦਸੰਬਰ ਸਾਲ ਦਾ ਉਹ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਉਸ ਗੱਦਾਰੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਖਾਤਰ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਅਥਾਹ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ। ਕ੍ਰਿਸਮਿਸ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਮਨਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖੇ ਜਿਸ ਨੇ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਇੱਕ ਜ਼ਾਲਮ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜੋ ਸਦਾ ਲਈ ਧਰਮ ਦੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ ਹੈ।
test