ਮੂਲ ਲੇਖਕ– ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਪੋਲ
ਅਨੁਵਾਦਕ ਡਾ. ਲਖਵੀਰ ਲੈਜ਼ੀਆ
13 ਅਗਸਤ, 1947
ਮੁੰਬਈ … ਜੁਹੂ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ.
ਅੱਠ-ਦਸ ਔਰਤਾਂ ਟਾਟਾ ਏਅਰ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਦੇ ਕਾਊਟਰ ‘ਤੇ ਖੜੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੇਵਕਾ ਸੰਮਤੀ ਦੇ ਸੇਵਕ ਹਨ।
ਉਸ ਦੀ ਮੁੱਖ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਕੇਲਕਰ, ਭਾਵ ‘ਮੌਸੀਜੀ’ ਕਰਾਚੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਰਾਚੀ ਵਿਚ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਅਤੇ ਗੜਬੜੀ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ (ਸਿੰਧ) ਦੇ ਇਕ ਨੌਕਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਪੱਤਰ ਭੇਜਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੌਕਰ ਦਾ ਨਾਮ ਜੇਠੀ ਦੇਵਾਨੀ ਹੈ। ਦੇਵਾਨੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿੰਧ ਦਾ ਇੱਕ ਸਧਾਰਣ ਪਰਿਵਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਸੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਜੇਠੀ ਦੇਵਾਨੀ ਦਾ ਪੱਤਰ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਸੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਿੰਧ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੇਵਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਉਥੇ ਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੇਵਿਕਾ ਸੰਮਤੀ ਦੇ ਗਠਨ ਨੂੰ ਅਜੇ ਸਿਰਫ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਰ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਕੰਮ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਸਿੰਧ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਰਗੇ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੇਵਕਾ ਸੰਮਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ।
ਕਾਇਦਾ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਜਿਨਾਹ ਭਲਕੇ ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਕੱਲ੍ਹ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਹੋਣਗੇ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਥੇ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮੌਸੀਜੀ ਆਪਣੀ ਇਕ ਹੋਰ ਸਾਥੀ ਵੇਨੁਟੈ ਕਲਾਮਕਰ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਾਚੀ ਜਾਣ ਲਈ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
ਚਾਲ੍ਹੀ-ਪੰਜਾਹ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲੇ ਇਸ ਛੋਟੇ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਇਹ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰੀਅਨ ਸਾੜ੍ਹੀ ਪਾ ਕੇ ਖੜੀਆਂ ਸਨ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਜੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਰਾਇਣ ਵੀ ਇਸ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਹਨ। ਪੂਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸੱਜਣ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਦੇਵ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਮੌਸੀਜੀ ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਲੋਕ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਆ ਗਏ। ਜੋ ਇਥੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਹਨ ਉਹ ਜਿਆਦਾਤਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਅਜਿਹੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਔਰਤਾਂ ਹਨ ..!
ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਯਾਤਰੀ ‘ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ’ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਕ-ਦੋ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੇ ‘ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲੜ ਕੇ ਲਿਆ, ਹੱਸ ਕੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਲੈ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ’ ਵਰਗੇ ਨਾਅਰੇ ਵੀ ਲਗਾਏ। ਪਰ ਮਾਸੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸਥਿਰ ਰਿਹਾ, ਉਸ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਪੱਕਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਕਠੋਰਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਏ…!
ਮੁਲਤਾਨ – ਲਾਹੌਰ ਰੇਲ ਟਰੈਕ. ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਰਾਜ ਰੇਲਵੇ.
ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸਟੇਸ਼ ਨ ਰਿਆਜ਼ਾਬਾਦ ਹੈ। ਸਵੇਰ ਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਵਜੇ ਹਨ। ਬਿਲਕੁਲ ਮੀਂਹ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਸਮਾਨ ਸਾਫ ਹੈ। ਸਟੇਡ ‘ਤੇ ਤਕਰੀਬਨ ਡੇਢ ਸੌ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਤਲਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਚਾਕੂ ਲੈ ਕੇ ਖੜੇ ਹਨ।
ਇਹ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਅੰਬਾਲਾ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ‘ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਕ ਵੀ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਾਸਟਰ ਆਪਣੇ ਕੈਬਿਨ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਅੰਦਰ ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਸਹਾਇਕ ਰੇਲਵੇ ਸਿਸਟਮ ‘ਤੇ ਮੋਰਸ ਕੋਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਆਪਣੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਨੂੰ ਭੇਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵੀ ਕੰਬ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ, ਕਡ-ਕਟ, ਕਡ-ਕਟ ਜਾਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ‘ਡੀਡ-ਡੈਸ਼’ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਤਾਰ ਸੰਦੇਸ਼ ਬਾਰ ਬਾਰ ਗ਼ਲਤ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪਲੇਟਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਵਾਹਨ ਦੇ ਆਉਣ ਤਕ ਭਿਆਨਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਟ੍ਰੇਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਸੀਟੀ ਵੱਜਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਲ ਵਿੱਚ, ‘ਦੀਨ-ਦੀਨ, ਅੱਲਾ-ਹੂ-ਅਕਬਰ’, … ” ਬੀਟ-ਡਾਈਟ-ਈਅਰਜ਼ ‘ਦੇ ਨਾਅਰਿਆਂ ਨਾਲ, ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਸੁਣਨ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਕੋਚਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢੇ ਗਏ ਹਨ। ਉਸ ਦੀ ਗਰਦਨ ਨੂੰ ਤਿੱਖੀ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਉਥੇ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਡਰਾਉਣਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਾਸਟਰ ਆਪਣੇ ਦਫਤਰ ਦੀ ਖਿੜਕੀ ਵਿਚੋ ਚੀਕਾਂ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਇਹ ਸਭ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਅਣਜਾਣੇ ਵਿਚ, ਉਹ ਲਾਸ਼ਾਂ ਗਿਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਸਟਰੋਕ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 21 ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦਿਆਂ, ਮੁਸਲਿਮ ਗੁੰਡੇ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ‘ਤੇ ਚੁੱਕ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭੱਜ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੇਤੂ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮਾਰੇ ਗਏ ਹੋਣਗੇ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਹਾਇਕ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਇਹ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜੋ’ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ …!
ਕਰਾਚੀ
ਕੱਲ੍ਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਬੈਠਕ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਬੈਠਕ ਸੱਦੀ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਦੀ ਵੰਡ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਵਪਾਰ, ਸੰਚਾਰ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ, ਰੇਲਵੇ, ਰਿਵਾਜ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੰਤ ਵਿਚ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ 1947 (ਭਾਵ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਭਾਰਤ) ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਯਮ ਮਾਰਚ 1949 ਤੱਕ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਰਹਿਣਗੇ। ਮਾਰਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਗੇ। ਪੋਸਟ ਅਤੇ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫ ਦਾ ਨੈਟਵਰਕ ਵੀ ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਰਹੇਗਾ। ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰੁਕਾਵਟ ਦੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਆਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਗੇ।
ਦਿੱਲੀ
ਨਹਿਰੂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੀਫ ਜਸਟਿਸ, ਸਰ ਵਿਲੀਅਮ ਪੈਟਰਿਕ ਸਪ੍ਰਾਂਜ ਭਲਕੇ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣਗੇ। ਆਪਣਾ ਅਹੁਦਾ ਛੱਡ ਦੇਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸਭ ਢੁਕਵਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਕੌਣ ਹੋਵੇਗਾ …? ਕੁਝ ਨਾਮ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਪਰ ਸਾਰੇ ਨਾਮਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਅਖੀਰ ਵਿਚ, ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸੂਰਤ ਦੇ ਸਰ ਹਰੀਲਾਲ ਜੈਕੀਸ਼ਨ ਦਾਸ ਕਨੀਆ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਮੋਹਰ ਲੱਗੀ।
ਸਰ ਕਨਿਆ ਸੂਰਤ ਦੇ ਇਕ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਹੈ। ਉਹ 1930 ਤੋਂ ਮੁੰਬਈ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਜੱਜ ਹੈ। 58 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸਰ ਕਨੀਆ ਅੱਜ ਕੱਲ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਜੱਜ ਹੈ। ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ, ਭਾਵ ਸਰ ਵਿਲੀਅਮ ਪੈਟਰਿਕ ਸਪੈਨਜ, ਨੂੰ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਰਬਿਟਰੇਸ਼ਨ ਟ੍ਰਿਬਿਅਨਲ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪੈਰਿਸ …
ਅਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਦੀ ਤਰਫ਼ੋਂ ਲੜ ਰਹੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਭਾਰਤੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਲਈ ਬਿਨੈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੈਰਿਸ ਸਥਿਤ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਅੱਜ ਇਸ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੈਦੀਆਂ ਵਿਚ ਡਾ. ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਲਾਲ ਸਾਹਬ ਨੇਤਾ ਜੀ ਦੀ ‘ਅਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਸੈਨਾ’ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਸਨ। ਹੋਰ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਡਾ: ਲਾਲ ਵੀ ਵਾਪਸ ਭਾਰਤ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।
151, ਬੇਲੀਆਘਾਟ, ਕਲਕੱਤਾ ….ਹੈਡਾਰੀ ਫਰਸ਼ … ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਹਨ। ਸੋਦੇਪੁਰ ਆਸ਼ਰਮ ਤੋਂ, ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਗਰ ਸ਼ੈਵਰਲੇਟ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨੂੰ, ਮਹਾਦੇਵ ਭਾਈ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਵਰਕਰ ਹਨ। ਚਾਰ-ਪੰਜ ਅਜਿਹੇ ਵਰਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਾਰ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਬਾਰਿਸ਼ ਹੋਈ ਹੈ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚਿੱਕੜ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹੈਡਾਰੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਹਿੰਦੂ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀ ਕਾਰ ਰੁਕੀ, ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈਣ ਲੱਗੀ। ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਉਸ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਦਸਲੂਕੀ ਅਤੇ ਸਰਾਪ ਹਨ। ਕਾਰ ਤੋਂ ਉਤਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਗਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਚਿਹਰਾ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇੱਕ ਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
‘ਗੋ ਗਾਂਧੀ ਜੀ’, ‘ਜਾਓ ਅਤੇ ਨੋਖਾਲੀ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰੋ’, ‘ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਜਾਨ ਦਿਓ, ਫਿਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖੋ’, ‘ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਗਾਂਧੀ ਗੱਦਾਰ, ਚਲੇ ਜਾਓ …’ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਅਰਿਆਂ ਨਾਲ ਇਹ ਨਾਅਰੇ ਜਾਰੀ ਰਹੇ। ਇਹ ਪੱਥਰਾਂ ਅਤੇ ਬੋਤਲਾਂ ਦੀ ਬਾਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਇਕ ਪਲ ਲਈ ਚੁਪ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਤੁਰੋ। ਹੱਥ ਵਿਚ ਸ਼ਾਲ ਫਿਕਸ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹ ਭੀੜ ਨੂੰ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭੀੜ ਵੀ ਥੋੜੀ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨਰਮ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ, “ਮੈਂ ਇਥੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੇਠ ਇਥੇ ਰਹਾਂਗਾ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਰਹਿ ਕੇ, ਇਸ ਬੇਲੀਆਘਾਟ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ, ਮੈਂ ਨੋਖਾਲੀ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਵੀ ਬਚਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਜਿਹੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਕਲਕੱਤੇ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਵਾਲ ਖਰਾਬ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਓ। ” ਇਸ ਤਰਾਂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀ ਭੀੜ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਹਾਈਡਰੀ ਦੇ ਫਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ…!
ਪਰ ਭੀੜ ਦੀ ਇਹ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਤੱਕ ਰਹੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਹੀਦ ਸੋਹਰਾਵਰਦੀ ਦੇ ਆਉਣ ‘ਤੇ, ਉਥੇ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਭੀੜ ਦੁਬਾਰਾ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ। ਉਸ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਫਟ ਗਿਆ। ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਖਲਨਾਇਕ ਸੋਹਰਾਵਰਦੀ, ਕੋਈ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਉਸਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ ਦੇਖ ਕੇ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ…? ਭੀੜ ਨੇ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਹਾਈਡਰੀ ਦੇ ਫਰਸ਼ ‘ਤੇ ਪੱਥਰਬਾਜ਼ੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਆਖੰਡ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਪਾਤਰ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਘਿਨੌਣੀ ਨਿੰਦਾ ਹੋਣ ਦਾ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਮੌਕਾ ਹੈ …! ਮੌਸੀਜੀ ਦਾ ਜਹਾਜ਼, ਜੋ ਸਵੇਰੇ ਦਸ ਵਜੇ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਜੁਹੂ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਲਗਭਗ ਸਾਡੇ ਚਾਰ ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਕਰਾਚੀ ਰੋਡ ‘ਤੇ ਏਅਰਪੋਰਟ ਪਹੁੰਚਿਆ।
ਮੌਸੀਜੀ ਦਾ ਜਮਾਈ, ਚੋਲਕਰ ਖ਼ੁਦ ਏਅਰਪੋਰਟ ‘ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਚੋਲਕਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਤਸੀਜੀ ਦੀ ਧੀ ਵਤਸਲਾ ਦਾ ਪਤੀ। ਵਤਸਲਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਮੌਸੀਜੀ ਨੇ ਉਸ ਲਈ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਵਤਸਲਾ ਨੇ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੇਵਿਕਾ ਸੰਮਤੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਕਰਾਚੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਵਤਸਲਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ।
ਏਅਰਪੋਰਟ ਉੱਤੇ ਮਾਸੀ ਨੂੰ ਲੈਣ ਲਈ ਪੰਦਰਾਂ ਵੀਹ ਨੌਕਰ ਵੀ ਆਏ ਹਨ। ਸੰਘ ਦੇ ਕੁਝ ਵਲੰਟੀਅਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਨੌਕਰ ਦੀ ਕਾਰ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਇਹ ਕਾਫਲਾ ਆਪਣੀ ਮਾਸੀ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਆਇਆ ….!
ਜਿਸ ਸਮੇਂ ‘ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੇਵਕਾ ਸੰਮਤੀ’ ਦਾ ਜਹਾਜ਼, ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਕੇਲਕਰ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਕਰਾਚੀ ਰੋਡ ‘ਤੇ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ’ ਤੇ ਉਤਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਡਕੋਟਾ ਜਹਾਜ਼ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ, ਲਾਰਡ ਮਾਉਟਬੈਟਨ, ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਰਾਇਲ ਏਅਰ ਫੋਰਸ ਏਅਰਪੋਰਟ ਨਾਲ ਲੈ ਗਿਆ। ਲਾਰਡ ਮਾਉਟਬੈਟਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਲੇਡੀ ਐਡਵਿਨਾ ਮਾਉਟਬੈਟਨ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਇਥੇ ਉਸ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਲਈ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਜਿਨਾਹ ਏਅਰਪੋਰਟ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਾਉਟਬੈਟਨ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ‘ਕਾਇਦਾ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਜਿਨਾਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੈਣ ਫਾਤਿਮਾ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼’ ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ‘।
ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਜਿਨਾਹ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼, ਅਰਥਾਤ ਸਿੰਧ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦਾ ਬੰਗਲਾ। ਅੱਜ ਵਿਕਟੋਰੀਅਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਬਣੇ ਇਸ ਵੱਡੇ ਬੰਗਲੇ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਜਾਵਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪੂਰਾ ਬੰਗਲਾ ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਸੈੱਟ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਾਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਸਜਾਏ ਗਏ ਹਾਲ ਵਿਚ, ਕਾਇਦੇ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਜਿਨਾਹ ਅਤੇ ਫਾਤਿਮਾ ਨੇ ਇਕੋ ਸ਼ਾਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਮਾਉਂਟਬੇਟਨ ਜੋੜੇ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ …!
ਲਾਹੌਰ
ਦੁਪਹਿਰ ਚਾਰ ਵਜੇ ਮੰਦਰ ਰੋਡ ‘ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਮੁਜਾਹਿਦ ਤਾਜਦੀਨ ਉਹ ਇਕ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਹੈ ਜੋ ਨਾਨ ਅਤੇ ਕੁੱਲ੍ਹੇ ਵੇਚਦੇ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਜ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ, ਅੰਦਰ ਕੀ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤਾਜਦੀਨ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤ ਮੁਸਲਿਮ ਨੈਸ਼ਨਲ ਗਾਰਡ ਦੇ ਕਾਰਕੁਨ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਸਕਰ ਥਾਣੇ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ‘ਮੰਦਰ ਰੋਡ’ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਹੈ … ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਧਰਮ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ। ‘
ਤਾਜਦੀਨ ਨਾਨ ਅਤੇ ਕੁਲਚੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦੁਕਾਨ ਬੰਦ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਗਿਆ।
‘ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ’, ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਟੈਂਪਲ ਰੋਡ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਮੋਝੰਗ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। 1719 ਵਿਚ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਵਾਨ ਚੰਦੂ ਲੈ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਆਏ ਸਨ। ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਉਸੇ ਜਗ੍ਹਾ’ ਤੇ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਹਰ ਰੋਜ ਨਿਯਮਿਤ ਅਰਦਾਸ, ਲੰਗਰ ਦੀਆਂ ਵੈਰਾਗਮਨੀਆਂ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਾਰੀ ਹਨ। ਨਿਹੰਗ ਸੰਤ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੁਚੇਤ ਹਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਲ ਗਿਣਤੀ ਸਿਰਫ ਚਾਰ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਸਿੱਖ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਹਨ, ਅਤੇ ਸਵੇਰ ਦਾ ਇਹ ਸਮਾਂ ਕਾਰੋਬਾਰ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
ਠੀਕ ਚਾਰ ਵਜੇ ਮੁਸਲਿਮ ਨੈਸ਼ਨਲ ਗਾਰਡ ਨੇ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਤਾਜਦੀਨ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਪੈਟਰੋਲ ‘ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਿਆ। ਕਿੰਨੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਸਿਰਫ ਚਾਰ ਨਿਹੰਗ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਤਲਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਛੱਪਲੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਗੁੰਡਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਸੀ ..? ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ, ਅਸਧਾਰਨ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਉਸ ਨੇ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ, ਸੱਤ-ਅੱਠ ਜ਼ਖਮੀ ਵੀ ਕੀਤੇ। ਪਰ ਆਖਰਕਾਰ ਚਾਰੇ ਨਿਹੰਗ ਆਪਣੇ ਲਹੂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਤਲਾਬ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਏ।ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਇਹ ‘ਛਵੀਨ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ’ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਗੁਨਾਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਖੂਨ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਪਿਸ਼ਾਵਰ
‘ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ’ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ (NWFP) ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਦੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਘਰ ਵਿਚ ਸਤਾਈ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ‘ਖਾਨ ਅਬਦੁੱਲ ਗੱਫਰ ਖਾਨ’ ਇਕੱਲ- ਇਕੱਲੇ ਬੈਠਾ ਹੈ …!ਖਾਨ ਅਬਦੁੱਲ ਗਫ਼ਰ ਖ਼ਾਨ ਇੱਕ ਭਾਰੀ ਨਾਮ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭਾਰੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਰਾਜ ਦੇ ਉੱਘੇ ਨੇਤਾ ਖਾਨ ਸਾਹਿਬ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਅੰਤਮ ਪੈਰੋਕਾਰ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸਿਰਹਾਦੀ ਗਾਂਧੀ’ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਠਾਨਾਂ ਵਿਚ ‘ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਖਾਨ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅਨਪੜ੍ਹ ਆਦਿ-ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਗੱਫਰ ਖਾਨ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ 1965 ਦੀਆਂ ਸੂਬਾਈ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਮਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੀਟ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਬਟਵਾਰਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਪਠਾਣਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਠਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਰਸਤੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਪਠਾਣਾਂ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਨਫ਼ਰਤ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਠਾਣਾਂ ਨੇ ਇੱਛਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ। ਸੂਬਾਈ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਮਤ ਇਸ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਸਿਰਫ ਭੂਗੋਲਿਕ ਨੇੜਤਾ ਦਾ ਸਵਾਲ ਸੀ, ਪਰ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਰਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਹੱਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਗਿਲਗੀਤ ਦੇ ਦੱਖਣ ਦਾ ਖੇਤਰ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇੱਕ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਸਾਨੂੰ ਉਥੇ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਰਕੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ’। ਕਾਂਗਰਸ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਮੁੱਦਾ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਨੇ ਇਸ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਖਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਸੂਬਾਈ ਵਿਧਾਨਸਭਾ ਤੈਅ ਕਰਨਗੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਜਿਥੇ ਵੀ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਕੋਲ ਬਹੁਮਤ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਿਆਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ, ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਹੈ’। ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ, ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਖਾਨ ਨੂੰ ਅਖਬਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਇਸ ਅਤਿ ਮੁਸ਼ਕਲ ਮਾਹੌਲ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪੂਰੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਾਂਗਰਸੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲਣ ‘ਤੇ ਖਾਨ ਅਬਦੁੱਲ ਗੱਫਰ ਖਾਨ ਨੇ ਦੁਖੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, “ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਸ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਪਲੇਟ ਵਿਚ ਸਜਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ …!”
ਇਸ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਸਰਵਮਤ – ਰੈਫਰੈਂਡਮ) ਵਿਚ ਜਨਤਕ ਰਾਏ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ 20 ਜੁਲਾਈ 1979 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਜੋ ਤਕਰੀਬਨ ਦਸ ਦਿਨ ਚੱਲੀ। ਅਸਹਿਮਤੀ ਅਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਨੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਸ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਖੁਦ-ਖਿਦਮਤਗਰ ਯਾਨੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਖਾਨ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਚਿੰਤਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ‘ਸਾਨੂੰ ਨਹਿਰੂ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਲਈ ਕਿੰਨੀ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤਣੀ ਪਏਗੀ’।
ਇਹ ਵੋਟ ਸਿਰਫ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਧੋਖਾ ਸੀ। ਖਾਨ ਅਬਦੁੱਲ ਗੱਫ਼ਰ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਛੇ ਕਬਾਇਲੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਰਾਸ਼ੀ ਦਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ, ਨੂੰ ਵੋਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੈਂਤੀ ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿਰਫ ਪੰਜ ਲੱਖ ਸੱਤਰ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕ ਹੀ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਮੰਨੇ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਸਾਵਤ, ਦੀਰ, ਅੰਬ ਅਤੇ ਚਿਤਰਾਲ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੋਟਿੰਗ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।
ਯੋਗ ਵੋਟਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿਰਫ 51% ਨੇ ਵੋਟ ਪਾਈ। ਗ੍ਰੀਨ ਬਕਸੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਰਲੇਵੇਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਲਾਲ ਕੋਚ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਬੈਲਟ ‘ਤੇ 2,49,24 ਵੋਟਾਂ ਪਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਬਾਈਕਾਟ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਭਾਰਤ’ ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦੇ ਹੱਕ ‘ਚ 2,4 ਵੋਟਾਂ ਪਈਆਂ ਸਨ। ਯਾਨੀ ਕਿ ਪੈਂਤੀ ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਵੋਟਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਪਈਆਂ।
ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਖਾਨ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੁੱਸੇ ਸੀ। ‘ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਲਾਵਾਰਿਸ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ… ‘ਅਜਿਹੀ ਭਾਵਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਨਿਰੰਤਰ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਪੇਸ਼ਾਵਰ, ਕੋਹਾਟ, ਬਾਨੋ, ਸਵਾਤ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਵਰਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ, ‘ਕੀ ਸਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ’? ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੀਮਾਂਤ ਗਾਂਧੀ ਕੋਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ, ਕੀ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਹੈ…!
ਕਰਾਚੀ
ਕਾਇਦਾ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਜਿਨਾਹ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਹੈ ਰਾਤ ਦੇ 9 ਵਜੇ ਹਨ। ਲਾਰਡ ਮਾਉਟਬੈਟਨ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਦੀ ਪੂਰਵ ਸੰਧਿਆ ‘ਤੇ, ਜਿਨਾਹ ਨੇ ‘ਸ਼ਾਹੀ ਭੋਜਨ’ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਕੁਝ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਅਤੇ ਡਿਪਲੋਮੈਟ ਵੀ ਉਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ ਮਹਿੰਗੀ ਸ਼ਰਾਬ ਵਗ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਯਾਨੀ ਖ਼ੁਦ ਕਾਇਦੇ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਜਿਨਾਹ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਥੋੜੇ ਦੂਰ ਹਨ।
ਰਸਮੀ ਦਾਅਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਭਾਸ਼ਣ ਦੀ ਵਾਰੀ ਸੀ। ਜਿਨਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅੱਖ ਦੀ ਐਨਕ ਆਪਣੀ ਨੱਕ ‘ਤੇ ਟਿਕਾਈ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।’ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਜੈਕਾਰਿਆਂ, ਤੁਹਾਡੀ ਮਹਾਨਤਾ, ਮਹਾਰਾਜ ਰਾਜਾ ਦੇ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਜੈਮ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹਾਂ। ਤੁਹਾਡੀ ਉੱਤਮਤਾ, ਲੌਰਡ ਮਾਉਟਬੈਟਨ, ਅਸੀਂ ਉਸ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ 3 ਜੂਨ ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਾਰੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਨੀਤੀਗਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਤੁਹਾਡੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਗੇ …। ‘
ਕਿੰਨੀ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ… ਇਸਲਾਮ ਲਈ, ਇਸਲਾਮਿਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਲਈ, ਜਿਹੜੀ ਕੌਮ ਕੱਲ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਕੌਮ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਵਹਾ ਕੇ ਬਣਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ..!ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ, ਲਾਹੌਰ ਸੈਂਟਰ 11 ਵਜ ਕੇ 50 ਮਿੰਟ ਹੋਏ ਹਨ। ਰੇਡੀਓ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ – “ਇਹ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦਾ ਲਾਹੌਰ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਅਗਲੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਲਈ ਕੁਝ ਮਿੰਟ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰੋ. ” ਫਿਰ ਅਗਲੇ ਦਸ ਮਿੰਟ ਵਿਚ ਨਗਾਰਾ ਵੱਜਦਾ ਹੈ।
ਠੀਕ 12 ਵਜ ਕੇ 1 ਮਿੰਟ ‘ਤੇ – ਅਸਾਲਮ ਅਲੇਕੁਮ. ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਤੁਹਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਬੋਲ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕੁਬੁਲ-ਏ-ਡਾਨ-ਏ-ਆਜ਼ਾਦੀ… !! ”
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ..!
test